سرطان ریه، نوعی بیماری است که مشخصۀ آن، رشد کنترل‌نشده سلول‌ها در نای (اصلی‌ترین مجرای تنفسی) و یا بافت‌های ریه است. در این بخش از ایران سرطان، ابتدا با ساختار دستگاه تنفسی و سپس با سرطان ریه آشنا خواهید شد.
محل شروع سرطان ریه
سرطان ریه می‌تواند از هر قسمتی از ریه یا مجاری تنفسی شروع شود. ریه و مجاری تنفسی، بخشی از یک دستگاه به نام دستگاه تنفسی هستند. وظیفۀ این دستگاه، تأمین اکسیژن برای سلول‌های بدن و دفع کربن‌دی‌اکسید حاصل از سوخت‌وساز بدن است. دستگاه تنفسی شامل موارد زیر است:
- بینی و دهان
- ریهها
- نای (به آن تراشه نیز گفته می‌شود)
- نایژه‌ها (برونش)
- نایژک‌ها (برونشیول)
- کیسه‌های هوایی (آلوئول)
ریۀ سمت راست از ۳ قسمت به نام لوب بالایی، لوب میانی و لوب پایینی تشکیل شده است. ریۀ سمت چپ نیز از ۲ قسمت به نام‌های لوب بالایی و پایینی تشکیل شده است.
نحوۀ عملکرد ریهها
ریه یا شُش، بخش اصلی دستگاه تنفسی است. هر سلول بدن برای زنده‌ماندن و عملکرد صحیح نیاز به اکسیژن دارد. از سویی دیگر سلول‌های بدن باید کربن‌دی‌اکسید تولیدی خود را از سلول‌ها خارج کنند. گاز کربن‌دی‌اکسید، یک مادۀ دفعی است که در نتیجه واکنش‌های درون‌سلولی ایجاد می‌شود. ریهها به طور اختصاصی برای تبادل این گازها در هنگام تنفس (دم و بازدم) طراحی شده‌اند.
نای در هنگام نفس کشیدن، هوا را به ریهها منتقل می‌کند. در واقع در هنگام دم، هوا از طریق دهان یا بینی وارد نای شده و بعد از آن به ریهها منتقل می‌شود. در زمان بازدم نیز هوا از ریهها به سمت نای حرکت کرده و از طریق دهان یا بینی خارج می‌شود.
نای منشعب شده و به دو نایژه چپ و راست تقسیم می‌شود. این لوله‌ها در ادامه به لوله‌هایی کوچکتر به نام نایژۀ ثانویه تقسیم می‌شوند. نایژه‌های ثانویه نیز مجدداً تقسیم شده و لوله‌های کوچک‌تری به نام نایژک ایجاد می‌کنند. نایژک‌ها در انتهای خود، کیسه‌های هوایی کوچکی به نام آلْوِئول دارند.
اکسیژن واردشده به درون سیستم تنفسی، از طریق شبکه‌های مویرگی اطراف کیسه‌های هوایی، وارد جریان خون می‌شود. جریان خون، اکسیژن را به تمام سلول‌های بدن منتقل می‌کند. در همین زمان، گاز کربن دی‌اکسید موجود در خون وارد کیسه‌های هوایی می‌شود. این گاز زائد طی فرآیند بازدم از سیستم تنفسی خارج می‌شود.
غدد لنفاوی
غدد لنفاوی یا گره‌های لنفاوی در نزدیکی ریهها و مجاری تنفسی قرار دارند. این غدد بخشی از دستگاه لنفاوی هستند؛ این دستگاه از مجاری لنفاوی و گره‌های لنفی مثل طحال و لوزه‌ها تشکیل شده است. دستگاه لنفی در ایمنی بدن، جذب و انتقال چربی و جذب آب میان بافتی نقش دارد.
مایع لنفاوی نیز در بافت‌های بدن گردش می‌کند. سلول‌های سرطانی ممکن است از توموری در ریه آزاد شده و سپس در غدد لنفاوی مجاور به دام افتاده باشند.
هنگامی که تشخیص داده شود به سرطان ریه مبتلا هستید، جراح یا متخصص سرطان (انکولوژیست)، غدد لنفاوی را از نظر وجود سلول‌های سرطانی بررسی می‌کند.
پرده جَنْب
پرده‌ای دو لایه به نام پردۀ جَنب، هر ریه را به طور جداگانه از بیرون می‌پوشاند. پرده جنب یک لایۀ جداری و یک لایۀ احشایی دارد. لایۀ جداری، سطح داخلی قفسۀ سینه را را مفروش می‌کند و لایۀ احشایی نیز، سطح خارجی ریه را می‌پوشاند و تا عمق ریه فرو می‌رود.
فاصلۀ بین دو لایۀ پرده جنب را فضای جنب می‌گویند. بین این دو لایه و در فضای جنب، مقداری مایع به نام مایع جنب وجود دارد که باعث لغزندگی و نرم‌شدن حرکات تنفسی می‌شود.
سلول‌های سرطانی ریه می‌توانند به پردۀ جنب نیز گسترش یابند. سلول‌های سرطانی باعث ملتهب‌شدن پردۀ جنب شده و در این هنگام، مایع جنب، بیش از حد نیاز ساخته می‌شود. این مایع در فضای جنب تجمع یافته و از بازشدن کامل ریه جلوگیری می‌کند. این موضوع منجر به احساس تنگی نفس در شخص شود. تجمع مایع جنب در فضای جنب، پلورال افیوژن نامیده می‌شود که در زبان عامیانه به آن، «آب آوردن ریه» نیز می‌گویند.
سرطان ریه چقدر شایع است؟
بر اساس آخرين گزارش سازمان جهاني بهداشت (WHO)، سرطان مهم‌ترين عامل مرگ‌ومير در سراسر جهان است و همچنان بيشترين قربانيان را به خود اختصاص داده است. طبق این گزارش، سرطان ريه با ۲.۹ ميليون مورد ابتلا در سال ۲۰۱۸ ميلادي، همچنان به عنوان كشنده‌ترين نوع سرطان در جهان شناخته می‌شود.
بیش از ۷۰ مورد از ۱۰۰ مورد (بیش از ۷۰٪) موارد سرطان ریه در ایران، ناشی از استعمال سیگار و دخانیات است.
سایر عوامل خطر سرطان ریه عبارتند از:
- قرار گرفتن در معرض گاز رادون
- قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی در محل کار
- سابقه خانوادگی سرطان ریه
- روش‌های درمانی استفاده‌شده برای درمان سایر سرطان‌ها
انواع سرطان ریه
رده‌بندی سرطان ریه برای تعیین نوع مدیریت بیماری و پیش‌بینی نتایج بیماری حائز اهمیت است. دو نوع اصلی سرطان ریه عبارتند از:
- سرطان ریه سلول غیرکوچک (NSCLC)
- سرطان ریه سلول کوچک (SCLC)
سرطان‌های مرتبط با سرطان ریه
سرطانی نادر به نام مزوتلیوما در لایه‌های محافظ ریه (پردۀ جنب) شروع می‌شود؛ مزوتلیوما بسیار متفاوت از سرطان ریه است و نوعی سرطان بدخیم و نادر است که منشأ آن سلول‌های مزوتلیوم هستند. سلول‌های مزوتلیوم، سازندۀ پرده‌های پوشاننده ریهها، قلب و فضای شکم هستند. بیشتر کسانی که دچار مزوتلیومای ریوی می‌شوند، در تماس طولانی با آزبست (پنبه نسوز) قرار داشته‌اند.
در صورتی که سرطان ریه به سایر قسمت‌‌های بدن گسترش یابد، به آن سرطان متاستاتیک ریه گفته می‌شود.
علل سرطان ریه چیست؟
استعمال دخانیات مسئول اکثر موارد سرطان ریه است و مسلماً مهمترین عامل خطری است که تاکنون برجسته شده است. سیگار کشیدن غیرفعال در افرادی که سیگار نمی‌کشند نیز می‌تواند باعث سرطان شود. هر چه میزان قرار گرفتن در معرض سیگار بیشتر باشد، خطر ابتلا به بیماری بیشتر می‌شود. پیشگیری با لغو سیگار امروزه اقدام اساسی برای مبارزه با سرطان ریه است.
علائم سرطان ریه چیست؟
افراد سیگاری یا سیگاری‌های سابق، به ویژه بالای ۶۵ سال، باید برخی از علائم را تشخیص دهند که اگرچه خاص نیستند، اما ممکن است نیاز به بررسی بیشتر داشته باشند. علائم احتمالی که باید منجر به تماس با پزشک معالج شود عبارتند از:
- سرفه‌های بدتر و مقاوم به درمان دارویی یا تغییر ویژگی‌ها در فرد سیگاری
- خون در خلط یا تف خونی (هموفتو، هموپتیزی )
- درد قفسه سینه
- تنگی نفس
با این حال، علائم سرطان ریه در شروع در تعداد کمی از بیماران وجود دارد. در واقع، سرطان در مراحل اولیه اغلب بدون علامت است و فقط علائم بعدی مانند:
- کاهش وزن با رژیم غذایی قابل توجیه نیست.
- خستگی گسترده ( استنی )
- درد استخوان
- علائم عصبی
- بیان احتمالی محلی‌سازی‌های دور (متاستاز)
چگونه می‌توان سرطان ریه را تشخیص داد؟
در موارد مشکوک، پزشک معالج پس از معاینه پزشکی با معاینه بالینی دقیق قفسه سینه، در شک بالینی سرطان ریه، رادیوگرافی استاندارد قفسه سینه را در ۲ نما تجویز می‌کند.
در صورت تأیید شک، بیمار باید به یک پزشک متخصص سپرده شود که با همکاری سایر همکاران متعلق به یک گروه انکولوژی چند رشته‌ای قفسه سینه، او را در یک مسیر تشخیصی-درمانی که شامل برخی از معاینات سطح دوم است که به شما امکان انجام خون را می‌دهد، آغاز کند. نمونه‌ها (بیوپسی) و سپس نام‌گذاری بیماری، ارزیابی گسترش آن و انجام درمان‌های لازم و اختصاصی.
آزمایشات اصلی برای تشخیص و مرحله‌بندی سرطان ریه عبارتند از:
سی‌تی‌اسکن قفسه سینه، که در صورت مشکوک شدن به آسیب ریه باید در قسمت فوقانی شکم نیز انجام شود تا متاستاز عمدتاً به کبد و غدد فوق کلیوی رد شود.
برونکوسکوپی و PET/CT اسکن
این آزمایش‌ها همراه با آزمایش‌های دیگری مانند تست‌های عملکرد تنفسی، به ما این امکان را می‌دهند که بفهمیم آیا بیماری قابل جابجایی است و آیا بیمار می‌تواند تحت عمل جراحی قرار گیرد یا خیر.
در واقع در مراحل اولیه بیماری، جراحی به عنوان سلاح اصلی درمانی با بهترین نتایج درمانی باقی می‌ماند. به طور کلی شامل برداشتن بخش بیمار ریه و غدد لنفاوی مجاور (لنفادنکتومی هیلوس مدیاستینال) است.
چگونه می‌توان سرطان ریه را درمان کرد؟
سه نوع جراحی سرطان ریه وجود دارد:
لوبکتومی، شامل برداشتن یک یا چند قسمت از ریه (به نام لوب) است. اگر تومور فقط در یک بخش از ریه باشد، پزشکان این را پیشنهاد می‌کنند.
پنومونکتومی، شامل برداشتن کل ریه است. زمانی استفاده می‌شود که تومور در مرکز ریه باشد یا در تمام ریه پخش شده باشد.
سگمنکتومی یا برداشتن گوه‌ای شامل برداشتن یک قطعه کوچک از ریه است. این روش غیرمعمول است و تنها در صورتی نشان داده می‌شود که پزشکان تومور را به اندازه کافی کوچک و محدود به یک ناحیه از ریه بدانند که معمولاً در مراحل اولیه اتفاق می‌افتد.
حتی در صورت وجود متاستاز‌های منفرد، جراحی می‌تواند نقش درمانی داشته باشد و در بیمارانی که بیماری در مرحله پیشرفته و غیرقابل علاج یافت شده است، حتی همراه با رادیوتراپی، می‌تواند با بهبود کیفیت زندگی، نقش تسکین دهنده‌ای داشته باشد.
هنگامی که بیماری نمی‌تواند از رویکرد جراحی استفاده کند، درمان‌های انکولوژیک پزشکی و رادیوتراپی می‌توانند مسیر‌های درمانی معتبری را ارائه دهند.
پرتودرمانی
پرتودرمانی را می‌توان به تنهایی یا همراه با شیمی درمانی و یا جراحی برای درمان انواع سرطان ریه استفاده کرد. در بیماری‌های موضعی در قفسه سینه، اما همچنین گسترش به غدد لنفاوی مدیاستن یا اندام‌های قفسه سینه مانند عروق بزرگ مدیاستن، ترکیبی از استراتژی‌های درمانی مختلف (شیمی درمانی، رادیوتراپی، جراحی در موارد منتخب) استراتژی درمانی بهینه را تشکیل می‌دهد.
رادیوتراپی
در موارد منتخب، رادیوتراپی را می‌توان با یک تکنیک مدرن با دقت خاص به نام رادیوتراپی استریوتاکسیک، حتی در بیمارانی که تحمل جراحی را نداشتند، انجام داد. در بیمارانی که تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند، اما با وجود عوامل خطر برای عود موضعی، رادیوتراپی می‌تواند میزان عود بیماری را کاهش دهد، علائم (درد، تنگی نفس، همفتو) را کاهش دهد و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به متاستاز را بهبود بخشد، به ویژه استخوان و مغز.
هنگامی که بیماری فراتر از قفسه سینه گسترش یافته است، استراتژی بهینه در بیشتر موارد شامل یک درمان دارویی است که توسط شیمی درمانی یا سایر درمان‌های به اصطلاح بیولوژیکی (معمولاً دارو‌های خوراکی مصرف می‌شود) ارائه می‌شود.
انکولوژی پزشکی به درمان سرطان ریه با ابزار‌ها و درمان‌های پیچیده‌تر کمک می‌کند، که بر اساس در دسترس بودن آزمایش‌های مولکولی جدید که تومور را بهتر توصیف می‌کنند، به طور فزاینده‌ای با مشخصات بیمار و نئوپلاسم مورد نظر «تطبیق» می‌شوند. متأثر، تحت تأثیر، دچار، مبتلا. این امکان اثربخشی بهتر و عوارض جانبی کمتر را نسبت به گذشته فراهم می‌کند.
