تومور مغزی یا طناب نخاعی زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های غیرطبیعی رشد کرده و توده یا توده‌های را تشکیل دهند. مغز و نخاع از دو نوع سلول اصلی یعنی سلول‌های عصبی و سلول‌های گلیال تشکیل شده‌اند. تومورهای مغز اغلب به عنوان خوش‌خیم یا بدخیم طبقه بندی می‌شوند. این اصطلاحات برای تومورهای سایر قسمت‌های بدن نیز استفاده می‌شود، اما با تومورهای مغزی تفاوت آنچنان واضح نیست. هر دو نوع می‌توانند جدی باشند و نیاز به درمان فوری داشته باشند. ما در این مقاله به بررسی تشخیص تومور مغزی پرداخته‌ایم.
تومورهای خوش‌خیم مغز معمولا به کندی رشد می‌کنند و بعید است که گسترش پیدا کنند. آنها تومورهایی با درجه پایین یا غیر بدخیم نامیده می‌شوند. تومورهای بدخیم مغزی می‌توانند به سرعت رشد کنند. آنها تهدید کننده زندگی در نظر گرفته می‌شوند زیرا در مغز و نخاع پخش می‌شوند یا پس از درمان دوباره عود می‌کنند. تومور مغزی که برای اولین بار در مغز ایجاد می‌شود، سرطان اولیه مغز نامیده می‌شود.
سرطانی که در قسمت دیگری از بدن شروع می‌شود و سپس از طریق جریان خون به مغز می‌رسد، به عنوان سرطان ثانویه یا متاستاز شناخته می‌شود. سرطان‌هایی که بیشتر به مغز سرایت می‌کنند ملانوم، ریه، سینه، کلیه و روده هستند. متاستاز نام سرطان اصلی را حفظ می‌کند.
انواع تومورهای مغزی
مغز از بافت‌ها و سلول‌های مختلفی تشکیل شده است که می‌توانند به انواع مختلف تومور تبدیل شوند. بیش از 40 نوع تومور اولیه مغز و نخاع وجود دارد (همچنین تومورهای سیستم عصبی مرکزی یا CNS نامیده می‌شوند). آنها می‌توانند در هر قسمت از مغز یا نخاع شروع شوند.
تومورها بر اساس نوع سلولی که در آن شروع می‌شوند و نحوه رفتار سلول‌ها (بر اساس ساختار ژنتیکی) طبقه بندی می‌شوند. در ادانمه به بررسی انواع تومور مغزی پرداخته‌ایم.
تومورهای گلیوما
گلیوما شایع‌ترین دسته تومور مغزی است. گلیو‌ها تومورهایی هستند که از سلول‌های گلیال (نروگلیا) مغز شروع می‌شوند. آنها عبارتند از:
آستروسیتوم: شایع‌ترین نوع گلیوم است که در سلول‌های گلیال به نام آستروسیت‌ها شروع می‌شود.
اپاندیموم: اپاندیموم در سلول‌های گلیال به نام سلول‌های اپاندیمال شروع می‌شود که در کودکان شایع‌تر از بزرگسالان است.
گلیوبلاستوما (GBM): یک نوع آستروسیتوم با درجه بالا که بیش از نیمی از گلیوماها را تشکیل می‌دهد و در بزرگسالان و کودکان شایع است.
اولیگوآستروسیتوما: تومور گلیوما مختلط که حاوی الیگودندروگلیوما و آستروسیتوم است.
الیگودندروگلیوما: در سلول‌های گلیال به نام الیگودندروسیت شروع می‌شود که در کودکان شایع‌تر از بزرگسالان است.
تومورهای غیر گلیوما
مدولوبلاستوما: تومور درجه بالا که از مخچه شروع می‌شود، در کودکان شایع‌تر و در بزرگسالان نادرتر است.
مننژیوم: تومور اولیه مغزی شایع که در غشاء (مننژها) پوشاننده مغز و نخاع شروع می‌شود و معمولاً خوش خیم و آهسته رشد می‌کند.
تومور هیپوفیز: معمولاً خوش خیم است و از غده هیپوفیز شروع می‌شود.
تشخیص تومور مغزی چگونه است؟
تشخیص کامل و دقیق اولین گام در ایجاد یک برنامه درمانی سرطان مغز است. یک تیم چند رشته‌ای (تیم چند رشته‌ای تیمی است که از پزشکانی با تخصص‌های مختلف تشکیل شده است. و بیماران را در جلسات مشترک معاینه و بررسی می‌کنند.) در طول درمان، آزمایش‌های تصویربرداری اندازه تومورها را ردیابی می‌کنند و پاسخ به درمان را کنترل می‌کنند، بنابراین برنامه درمانی امکان دارد در صورت نیاز اصلاح شود.
ابزارهای رایج مورد استفاده برای تشخیص سرطان مغز عبارتند از:
بیوپسی برای تشخیص تومور مغزی
در صورت امکان، برداشتن کامل بافت سرطانی با جراحی انجام می‌شود. اگر چنین برداشتی عملکرد عصبی را تهدید کند، بیوپسی ساده انجام می‌شود. بیوپسی برای سرطان مغز شامل برداشتن مقدار کمی از بافت سرطانی مغز است. این آزمایش به ارزیابی تومور به منظور ایجاد یک برنامه درمانی کمک می‌کند. بیوپسی سوزنی می‌تواند برای تومورها در نواحی دشوار یا بحرانی مغز انجام شود.
تست‌های آزمایشگاهی برای تشخیص تومور مغزی
آزمایش اصلی آزمایشگاهی برای سرطان مغز، آزمایش ژنومی پیشرفته است که مشخصات ژنومی تومور را تجزیه و تحلیل می‌کند تا تغییرات DNA را که ممکن است باعث رشد سرطان شود، بررسی کند. با شناسایی جهش‌ها (تغییرات) در ژنوم سلول سرطانی، پزشکان رفتار تومور را بهتر درک می‌کنند و بر اساس این یافته‌ها، درمان را انجام می‌دهند.
اسکن استخوان پزشکی هسته‌ای برای تشخیص تومور مغزی
با گرفتن تصاویری از استخوان‌ها در رایانه، اسکن استخوان پزشکی هسته‌ای نشان می‌دهد که آیا سرطان مغز به استخوان گسترش یافته است یا خیر. برای انجام اسکن، دوز کمی از مواد رادیواکتیو به یک رگ خونی تزریق می‌شود، جایی که از طریق جریان خون حرکت می‌کند، در استخوان‌ها جمع می‌شود و توسط یک اسکنر از طریق تصویربرداری هسته‌ای شناسایی می‌شود.
آنژیوگرافی برای تشخیص تومور مغزی
این روش از اشعه ایکس برای به دست آوردن تصاویر متعدد و دقیق از رگ‌های خونی مغز استفاده می‌کند. آنژیوگرافی می‌تواند برای برنامه ریزی جراحی برداشتن تومور در نزدیکی ناحیه‌ای از مغز با عروق خونی زیاد مورد استفاده قرار گیرد. گاهی اوقات، این آزمایش برای آمبولی کردن (بستن) عروق خونی تغذیه کننده تومور قبل از جراحی استفاده می‌شود.
آزمایش‌های تصویربرداری مورد استفاده در تشخیص تومور مغزی
تست‌های تصویربرداری مورد استفاده در تشخیص سرطان مغز عبارتند از:
MRI تصویربرداری رزونانس مغناطیسی در تشخیص تومور مغزی
MRI برای جستجوی تومورهای مغز و نخاع استفاده می‌شود زیرا تمایل به ارائه جزئیات بیشتری نسبت به سی تی اسکن دارند. با این حال، برای استخوان‌ها و جمجمه، MRI کیفیت تصویر مشابهی را با سی تی اسکن ارائه نمی‌دهد و بنابراین، امکان دارد اثرات تومورها را بر روی جمجمه نشان ندهد. MRI معمولاً برای ارزیابی عروق مغز با امکان ارزیابی سه بعدی استفاده می‌شود.
سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری) در تشخیص تومور مغزی
سی‌تی‌اسکن تصاویر دقیقی از بافت‌های نرم بدن ایجاد می‌کند و زمانی انجام می‌شود که MRI گزینه‌ای مناسب برای تشخیص سرطان مغزی نباشد، مانند بیماران دارای اضافه وزن یا کلاستروفوبیک. سی‌تی‌اسکن همچنین جزئیات بیشتری از ساختارهای استخوانی نزدیک تومور را نشان می‌دهد. CTA معمولاً برای ارزیابی عروق مغز با امکان ارزیابی سه بعدی عروق خونی استفاده می‌شود.
اسکن PET (توموگرافی گسیل پوزیترون) در تشخیص تومور مغزی
اسکن PET برای تومورهای با رشد سریع و درجه بالا استفاده می‌شود. پس از درمان، اسکن PET می‌تواند برای تعیین اینکه آیا بافت تومور باقی مانده است یا خیر انجام شود.
معاینه فیزیکی درتشخیص تومور مغزی
معاینه فیزیکی در تومور مغزی چه مراحلی دارد؟ پزشک در مورد علائم‌تان سوال می‌پرسد، از جمله زمان شروع آنها و اینکه چه چیزی باعث بهتر یا بدتر شدن آنها می‌شود. وی همچنین یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و سیستم عصبی را آزمایش می‌کند. به آزمایش سیستم عصبی، معاینه عصبی نیز گفته می‌شود.
آماده شدن برای آزمایش
هیچ آمادگی خاصی برای این نوع آزمایش‌ها وجود ندارد. میتوانید به صورت عادی غذا بخورید و بنوشید و داروهای خود را استفاده کنید.
قبل از آزمایش
وقتی وارد اتاق معاینه می‌شوید پزشک از شما می‌خواهد لباس مخصوص بیمارستان را به تن کنید. میتوانید هنگام معاینه یک همراه داشته باشید. اگر طی انجام معاینه فیزیکی یا عصبی احساس اضطراب یا ناراحتی میکنید، به پزشک اطلاع دهید.
معاینه فیزیکی در تشخیص تومور مغزی چگونه است؟
در طی معاینات فیزیکی پزشک معاینات زیر را انجام می‌دهد.
- قفسه سینه بیمار را معاینه می‌کند
- شکم فرد را لمس و به صدای آن گوش می‌دهد
- پوست بیمار را معاینه می‌کند
- به صدای قفسه سینه فرد گوش می‌دهد
این معاینات برای اطمینان از این است که هیچ نشانه آشکاری مبنی بر سرطان در جای دیگری از بدن وجود نداشته باشد. در بزرگسالان، پخش شدن سرطان از دیگر نواحی بدن به مغز شایع‌تر از آغاز سرطان در خود مغز است.
معاینه عصبی در تشخیص تومور مغزی
امکان دارد پزشک اقدامات زیر را برای تشخیص تومور مغزی انجام دهد:
- از شما بخواهد به دستهایش فشار وارد کنید یا با پاهایتان دستهایش را هل دهید، و بدین طریق قدرت عضلانی شما را آزمایش کند
- بررسی کند که آیا در قسمتی از بدن بی‌حسی دارید یا خیر
- با چکشی لاستیکی به زانویتان ضربه بزند تا رفلکس‌هایتان را بررسی کند
- نوری به شما بتاباند و به ته چشمان شما نگاه کند و ببیند که آیا تغییری ایجاد شده است یا خیر
- نحوه پیروی شما از دستورات را بررسی کند و همچنین بررسی کند که تا چه حد میتوانید بخوانید و بنویسید
- شنوایی شما را بررسی کند
خطرات احتمالی معاینات فیزیکی
انجام معاینه فیزیکی و آزمایش سیستم عصبی شما فرایندی بسیار بی خطر و ایمن است. پرستار به شما توضیح خواهد داد که در صورت بروز هرگونه مشکل بعد از معاینه باید با چه کسی تماس بگیرید. پزشکان اطمینان حاصل می‌کنند که مزایای انجام این روش از خطرات احتمالی آن بیشتر است.
غربالگری تومور مغزی برای عموم مردم
هیچ برنامه غربالگری‌ای برای تومورهای مغزی یا نخاعی وجود ندارد.
علت این موضوع این است که:
- این بیماری نادر است و بسیاری از افراد مجبور به انجام آزمایش غیر ضروری خواهند شد
- مزیت‌های غربالگری بر مشکلات آن نمی‌چربد
غربالگری تومور مغزی در افراد پرخطر
در بعضی افراد که احتمال بالایی برای تومورهای مغزی دارند، ممکن است گزینه‌هایی در نظر گرفته شود. این افراد عبارتند از مبتلایان به بیماری‌های زیر:
- نوروفیبروماتوز (نوع ۱ یا ۲)
- توبروس اسکلروز
- فون هیپل لیندو (VHL)
در صورتی که یکی از این بیماری‌ها را دارید، ممکن است پزشکتان توصیه کند تحت نظر باشید. یعنی هر چند ماه یک بار معاینه فیزیکی شده و گاهی نیز تصویربرداری انجام دهید. برای این منظور می‌توان از ام آر آی یا سی تی اسکن و در صورت نیاز بیوپسی استفاده کرد.
غربالگری چیست؟
غربالگری به معنای شناسایی بیماران قبل از بروز علائم در آنها است. برای این منظور آزمایش‌هایی روی افراد بدون علامت انجام می‌شود.
برای اینکه غربالگری مفید واقع شود، آزمایش‌ها باید شرایط زیر را داشته باشند:
- باید در تشخیص سرطان قابل اعتماد باشد
- به طور کلی باید مزایای آنها بیشتر از آسیب آنها باشد
- باید به گونه‌ای باشند که افراد مایل به انجام آن باشند
آزمایش‌های غربالگری بی‌نقص نیستند و خطراتی نیز دارند.
چه زمانی غربالگری توصیه می‌شود؟
هر چه روش غربالگری دقت بالاتری داشته باشد، عوارض آن کمتر باشد، هزینه کمتری داشته باشد، در دسترس‌تر باشد، نیاز به اقدامات تشخیصی اضافه کمتری داشته باشد و راحت‌تر باشد، سود آن برای فرد بیشتر است. یک عامل مهم دیگر، احتمال ابتلای فرد به آن بیماری خاص است. اگر یک بیماری ۵٪ افراد جامعه را درگیر کند و بیماری دیگر فقط ۰.۰۰۰۰۱٪، مسلما استفاده از غربالگری برای بیماری شایع‌تر مفید‌تر است. در بیماری دوم از هر ۱۰۰ هزار نفر یک نفر مبتلا خواهد شد، بنابراین برای شناسایی یک بیمار باید ۹۹۹۹۹ نفر سالم را نیز بررسی کنیم.
هیچ روش تشخیصی وجود ندارد که تمام ویژگی‌های بالا را برای غربالگری تومور مغزی در عموم مردم داشته باشید. بنابراین انجام غربالگری تومور مغزی برای عموم توصیه نمی‌شود.
اگر در خطر ابتلا به هستید چه کاری باید انجام دهید؟
اگر به نظرتان خطر ابتلای شما به تومور مغزی از حد متوسط بالاتر است، با پزشک عمومی صحبت کنید. در صورتی که برخی از فاکتورهای خطر برای شما صدق می‌کند، بهتر است مرتبا چک‌آپ انجام دهید. در صورت بروز علائم تومورهای مغزی یا نخاعی باید به پزشک مراجعه کنید. این کار بهترین راه برای یافتن تومورهای مغزی در مراحل اولیه است، تومورها در مراحل اولیه قابل درمان هستند.
