تاموکسیفن یک داروی هورمونی برای درمان سرطان پستان، هم در آقایان و هم در خانم‌ها، است. این دارو احتمال عود سرطان پستان را بعد از جراحی و احتمال ایجاد سرطان جدید در پستان مقابل را کاهش می‌دهد. همچنین می‌تواند سرطان پیشرفته را برای مدتی کنترل کند. گاهی تاموکسیفن برای خانم‌هایی که احتمال بالاتر سرطان پستان دارند استفاده می‌شود، تا از بروز آن پیشگیری شود.
همچنین می‌توان از تاموکسیفن در موارد زیر استفاده کرد
- سرطان رحم پرخطر، عود کرده یا پخش شده (متاستاتیک)
- سرطان تخمدان پیشرفته یا عود کرده
- بزرگی پستان در آقایان، مخصوصا ناشی از درمان سرطان پروستات
- بعضی انواع ناباروری مردان
- القای تخمک گذاری
- درد پستان شدید
- تومور دسموئید پیشرونده یا راجعه
نحوه عملکرد تاموکسیفن
هورمون‌های جنسی زنانه (استروژن و پروژسترون) موجب تحریک رشد بسیاری از سرطان‌های پستان می‌شوند. به این موارد، سرطان «هورمون مثبت» یا «حساس به هورمون» می‌گوییم. تاموکسیفن معمولا برای افرادی تجویز می‌شود که سلول‌های سرطان پستان آن‌ها، گیرنده استروژن دارد. به این سلول‌ها، ER مثبت می‌گوییم. ER مخفف «گیرنده استروژن» است.
تاموکسیفن با چسبیدن به گیرنده استروژن اثر می‌کند. این چسبیدن مانع اتصال استروژن به این گیرنده‌ها می‌شود. بنابراین استروژن نمی‌تواند سلول را تحریک به تقسیم و رشد کند.
نحوه مصرف تاموکسیفن
تاموکسیفن به صورت قرص‌های بلعیدنی است. این دارو را می‌توان با یا بدون غذا مصرف کرد. شما باید تاموکسیفن را بر اساس دستور پزشکتان مصرف کنید. از مصرف دوز بیشتر یا کمتر پرهیز کنید. تاموکسیفن به صورت قرص‌های ۱۰ میلی‌گرمی و ۲۰ میلی‌گرمی در بازار موجود است. دوزهایی که در ادامه می‌آیند مقدار مصرف معمول هستند و ممکن است پزشک شما بر اساس شرایط، مقدار کمتر یا بیشتری تجویز کند:
- دوز معمول مصرفی در سرطان پستان، یک قرص ۲۰ میلی‌گرمی یک بار در روز است.
- برای سرطان رحم و تخمدان، معمولا یک قرص ۲۰ میلی‌گرمی هر ۱۲ ساعت مصرف می‌شود. یعنی مجموعا ۴۰ میلی‌گرم در روز.
- در درد پستان ممکن است از دوزهای کمتر، مثلا ۱۰ میلی‌گرم یک بار در روز استفاده شود.
زمان مصرف تاموکسیفن
شما باید تاموکسیفن را هر روز در ساعت مشخصی مصرف کنید. برای درمان سرطان پستان، طول دوره درمان هورمونی معمولا ۱۰ سال است. ممکن است بخشی از این دوره، تاموکسیفن تجویز شده و در بخش دیگر، سایر داروها مانند لتروزول داده شود. برای پیشگیری از سرطان پستان، تاموکسیفن برای ۵ سال استفاده می‌شود.
آزمایش‌ها
پیش از شروع و حین درمان با تاموکسیفن، ممکن است چندین آزمایش برای شما درخواست شود. از جمله:
- آزمایش CBC، کلسیم سرم، عملکرد کبد
- پروفایل چربی خون
- تست‌های انعقادی در صورت مصرف وارفارین
- ازمایش حاملگی، در خانم‌های سنین باروری
همچنین از نظر بعضی عوارض و مسائل به طور منظم بررسی می‌شوید، از جمله:
- خونریزی از واژن، اختلال عادت ماهیانه، ترشح واژن، درد یا فشار لگن
- معاینه پستان
- معاینه سالانه زنان
- ماموگرافی
- علائم و نشانه‌های لخته و آمبولی (مانند سکته، لخته ورید عمقی و آمبولی ریه)
- معاینه بینایی
- اسکن تراکم استخوان
عوارض تاموکسیفن
ما تمام عوارض را در اینجا نیاورده‌ایم، هرچند اکثر آن‌ها لیست شده‌اند. احتمال اینکه همه این عوارض را داشته باشید، بسیار کم است، اما امکان دارد بعضی از آن‌ها را با هم داشته باشید. دفعات و شدت عوارض از فردی به فرد دیگر متفاوت است. همچنین بستگی به سایر درمان‌های شما دارد.
چه زمانی با تیم درمان خود تماس بگیرید
پزشک یا پرستار شما، بعضی از عوارض را به شما خواهد گفت. آن‌ها در فواصل زمانی نزدیک شما را بررسی خواهند کرد و وضعیت سلامتی شما را در ویزیت‌ها خواهند دید. در شرایط زیر با مرکز درمانی یا پزشک خود تماس بگیرید:
- عوارض شدیدی را تجربه می‌کنید
- عوارض شما بهتر نمی‌شوند
- عوارض شما در حال بدتر شدن هستند
درمان زودهنگام می‌تواند از پیشرفت عوارض جلوگیری کند.
در صورت داشتن علائم عفونت، از جمله تب بالای ۳۷.۵ درجه یا زیر ۳۶ درجه، فورا با پزشک یا پرستار خود تماس بگیرید.
عوارض جانبی شایع
این عوارض در بیش از ۱۰ درصد بیماران رخ می‌دهد. یعنی از هر صد نفری که این دارو را مصرف می‌کنند، این عوارض در بیش از ۱۰ نفر دیده می‌شود. امکان دارد شما یکی یا چند تا از این عوارض را داشته باشید.
تجمع مایع
ممکن است به علت تجمع مایع، دست‌ها و پاهای شما ورم کنند (ادم).
تغییرات عادات ماهانه
حین مصرف تاموکسیفن، امکان دارد عادات ماهانه شما نامنظم شده یا متوقف شود. همچنین امکان دارد که حامله شوید. بنابراین باید از قرص‌های ضد بارداری برای جلوگیری از حاملگی استفاده کنید. در مورد هر تغییری با پزشک خود صحبت کنید.
حالت تهوع یا استفراغ
حالت تهوع یا استفراغ را معمولا می‌توان به خوبی با داروهای ضد تهوع کنترل کرد. روش‌های زیر می‌تواند کمک‌کننده باشد:
- پرهیز از غذاهای چرب یا سرخ‌کردنی
- خوردن غذاهای کم حجم و وعده‌های بین غذایی
- نوشیدن مقدار زیادی مایع
- تکنیک‌های تمدد اعصاب (relaxation)
مهم است که داروهای ضد تهوع را مصرف کنید، حتی اگر حالت تهوع ندارید. پیشگیری از تهوع از درمان آن راحت‌تر است.
خستگی و ضعف
خستگی و ضعف می‌تواند حین یا بعد از درمان به وجود بیاید. انجام ورزش‌های سبک به طور روزانه می‌تواند به حفظ انرژی شما کمک کند. به خودتان فشار نیاورید، حین احساس خستگی استراحت کنید و از بقیه کمک بخواهید.
تغییرات واژن
ممکن است شامل خونریزی یا ترشح از واژن باشد. با پزشک خود در مورد این موضوع صحبت کنید.
گر گرفتگی
اگر تحمل گر گرفتگی برایتان دشوار است، با پزشک خود در این مورد صحبت کنید. امکان دارد او بتواند داروهایی برای شما تجویز کند. اگر مدیریت گر گرفتگی برایتان دشوار است، سعی کنید نصف دوز خود را صبح و نصف دیگر را عصر بخورید. قبل از هر گونه تغییر در دوز هر داروی نسخه شده، با پزشک خود صحبت کنید.
ضایعات پوستی
مشکلات پوستی شامل بثورات (ضایعات) پوستی، پوست خشک و خارش است. این مشکلات معمولا بعد از پایان درمان از بین می‌روند.
عوارض گهگاهی
این عوارض در حدود ۱ تا ۱۰ درصد موارد اتفاق می‌افتند. یعنی از هر ۱۰۰ نفر، ۱ تا ۱۰ نفر دچار این عوارض می‌شوند. امکان دارد شما نیز یکی یا تعداد بیشتری از این عوارض را تجربه کنید:
- گرفتگی عضلات پا
- نازک شدن یا از دست دادن مو
- احساس سبکی سر
- مشکلات چشمی، از جمله تاری دید، به علت آسیب رتین
- واکنش حساسیتی (آلرژی)
- تنگی نفس و رنگ پریدگی (کم خونی)
- سردرد
- افسردگی
- درد
- اسهال
- یبوست
- خارش ناحیه فرج- در این مورد با پزشک خود صحبت کنید، چرا که ممکن است عفونت بوده و نیاز به درمان داشته باشد
- تغییرات پوشش رحم و رشد غیر سرطانی- اگر خونریزی واژنی پیش‌بینی‌نشده یا منظم دارید به پزشک خود بگویید
- لخته خون در وریدهای عمقی (DVT) که ممکن است به ریه‌های شما جابجا شود (آمبولی ریه). در صورت عدم درمان سریع، این اتفاق می‌تواند تهدید‌کننده حیات باشد. علامت لخته خون عبارتند از:
- درد، قرمزی، گرمی و تورم در اطراف ناحیه لخته
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه در صورت درد قفسه سینه با اورژانس تماس بگیرید
- سرفه خونی
عوارض نادر تاموکسیفن
این عوارض در کمتر از ۱ درصد موارد رخ می‌دهند. یعنی از هر ۱۰۰ نفری که دارو را مصرف می‌کنند، ممکن است یک نفر هم این عوارض را تجربه نکند:
- سرطان رحم در صورتی که خونریزی نامنظم یا پیش‌بینی‌نشده از واژن دارید به پزشک خود بگویید.
- مشکلات کبدی از جمله نارسایی کبدی
- التهاب ریه‌ها که باعث تنگی نفس یا سرفه خشک می‌شود
سایر نکات تاموکسیفن
سایر داروها، غذاها و نوشیدنی‌ها
داروهای ضد سرطان ممکن است با بعضی داروهای دیگر و محصولات گیاهی تداخل کنند. در مورد سایر داروهای مصرفی خود به پزشک خود بگویید، از جمله ویتامین‌ها، داروهای گیاهی و سایر داروهای بدون نسخه. بعضی از مثال‌های داروهایی که نباید همراه با تاموکسیفن استفاده کرد را در ادامه می‌آوریم. البته این لیست کامل نیست و برای تداخل‌های دارویی بیشتر با پزشک خود صحبت کنید.
تاموکسیفن را نباید با داروهای زیر مصرف کرد:
- کاربامازپین
- انزالوتامید
- فنی‌توئین و فوس‌فنی‌توئین
- فنوباربیتال
- میتوتان
- پیریمیدون
- ریفامپیسین
- وارفارین
همچنین بهتر است تاموکسیفن همزمان با داروهای زیر مصرف نشود:
- بوپروپیون، فلوکستین، پاروکستین، کینیدین، تربینافین
- ابیراترون، سیناکلست، داریفناسین، داروناویر، دولوکستین، تربینافین، تیوریدازین
- ریبوسیکلیب
همچنین آب گریپ فروت می‌تواند متابولیسم تاموکسیفن را مختل کرده و در نتیجه میزان آن در بدن را بیشتر کند. بنابراین سمیت تاموکسیفن را افزایش می‌دهد. بنابراین نباید همزمان درفاصله زمانی نزدیک با تاموکسیفن میل شود.
حاملگی و شیردهی
این دارو می‌تواند تکوین جنین را مختل کند. نباید حین خوردن این دارو و تا دو ماه بعد از آن، اقدام به بچه دار شدن کرد (چه برای خانم‌ها و چه آقایان). در مورد روش‌های پیشگیری از بارداری مناسب با پزشک یا پرستار خود صحبت کنید. معلوم نیست که آیا این دارو در شیر ترشح می‌شود یا خیر. با این وجود شیردهی حین مصرف این دارو را توصیه نمی‌کنیم.
الکل
فرم مایع تاموکسیفن حاوی مقدار بسیار کمی الکل است. البته این فرم دارو در ایران وجود ندارد.
درمان سایر بیماری‌ها
اگر قرار است برای بیماری دیگری (مثل مشکلات دندانی) نیز درمان شوید، به پزشک، داروساز و دندانپزشک خود بگویید که در حال دریافت این درمان هستید.
تماس با قرص
اگر فردی غیر از بیمار می‌خواهد به قرص دست بزند، باید دستکش بپوشد. در صورت دستکاری قرص (مثلا شکستن یا درست کردن محلول)، باید از دو دستکش، گان و محافظ چشم و صورت استفاده شود.
